اهمیت حیطه بندی مجلات و تسریع فرآیند داوری: نامه به سردبیر

سردبیر محترم شواهد و مدارک موجود نشان دهنده رشد روز افزون مقالات منتشر شده در حوزه سلامت می باشد، این شواهد گزارش کرده اند که در فاصله سال های 1996 تا 2011 میلادی بیش از 25 میلیون مقاله علمی به رشته تحریر درآمده است.1 امروزه دلایل بسیار زیادی از جمله توسعه دانش، حل مشکلات، توسعه بخش، سازمان و یا دانشگاه محل خدمت نویسنده برای چاپ و نگارش مقالات علمی وجود دارد2 که دو عامل اول بسیار مهم و عامل توسعه آموزش در هر کشوری است چرا که هرگاه نویسنده ای نقطه نظر نوینی درباره یک موضوع دارد و یا هنگامی که فرد راه حل برخی مشکلات مربوط به سلامت را کشف کند، ضروری است تا راه حل مشکل را از طریق یک مقاله پژوهشی در اختیار همگان قرار دهد.2 مراحل نگارش یک مقاله مستلزم صرف وقت زیادی می باشد، بر اساس شواهد معمولا از زمان نوشتن نسخه اولیه یک مقاله تا زمانی که نسخه نهایی آن آماده می گردد، مقاله بین پنج تا حداکثر 20 بار مورد بازنویسی قرار می گیرد3 گرچه رشد روزافزون نگارش مقالات علمی توسعه بهداشت و سلامت را به دنبال خواهد داشت اما بررسی های دقیق نشان دهنده این موضوع است که تعداد کمی از این مقالات به یافته ها و اکتشافات بسیار نوین می پردازند و به عبارت دیگر بسیاری از این مقالات یا تکرار شده نتایج پیشین هستند که تنها به روز شده اند و یا کاربرد این مقالات در عمل بسیار سخت بوده و تنها هدف چاپ یک مقاله بوده است.1 حال سوال این است که چرا با چنین سرگردانی در چاپ و نگارش مقالات مواجه هستیم؟ امروزه هنگامی که یک نویسنده با مشکل مواجه می شود و یا یک ایده در زمینه توسعه علم را در نظر دارد، با تمام توان و با انگیزه بالا اقدام به نگارش مقاله می کند و همانگونه که گفته شد این اقدام بسیار زمان بر بوده و فرسایشی است، در نهایت پس از اینکه پژوهشگر این رنج ها را تحمل کرده و مقاله آماده ارسال به مجله می شود، نویسنده وارد مرحله اصلی چاپ مقاله و هفت خان آن شده است، چرا که در بدترین حالت ممکن است مقاله در مرحله اولیه رد شود، گرچه رد یک مقاله توسط یک مجله به معنای خاتمه حیات آن نیست3 اما هنگامی که بدون دلیل کافی، در مرحله اولیه رد می شود، اولین ضربه را به نویسنده مقاله وارد می کند، آیا مقاله بی ارزش است؟ چرا مقاله رد شده است؟ اشکال کار کجاست؟ این ها سوالاتی هستند که فکر نویسنده را پر می کنند. کاش مشکل به همین جا پایان می گرفت، اما مشکل بعدی هنگامی است که سردبیر، مقاله را مورد لطف و عنایت خود قرار داده و آن را شایسته ارسال به مرحله داوری می کند، مشکل فرآیند طولانی مدت و فرسایشی داوری مقالات است که داوران آن را مورد بی مهری خود قرار می دهند. بیشتر داوران مجلات علمی، اساتید و مسئولان دانشگاهی بوده و معمولا بسیار گرفتار هستند، اما هنگامی که یک استاد یا یک مسئول خود را به عنوان داور یک مجله معرفی می کند آیا نباید خود را متعهد بداند و وظیفه خود را به خوبی انجام دهد، مشکل اینجاست که یک مقاله به روز، با فرآیند طولانی داوری که گاهی به بیش از یک سال می انجامد، قدیمی شده و ارزش آن کاهش می یابد، در این حال کاش آن مقاله پس از یک سال فرآیند داوری به چاپ برسد و کابوس تمام شود. اما وای به زمانی که مقاله پس از یک سال رد شود، آن گاه مقاله به مجله دیگری فرستاده می شود و مقاله به دلیل قدیمی بودن هرگز امکان چاپ پیدا نخواهد کرد، در این صورت است که نویسندگان امید خود را برای نگارش مقالات از دست داده و تنها به مقالاتی روی می آورند که پیش تر چاپ شده اند، از این رو به جای تولید علم و حل مشکلات، اقدام به نوشتن مقالاتی خواهند کرد که همانند مقالات چاپ شده نگارش یافته اند و تنها به تغییر زمان آن مبادرت می کنند. حال وظیفه مدیر مسئولان و سردبیران مجلات علمی است که تیم تحت رهبری خود را اعم از هیئت تحریره و داوران مجلات، مورد ارزیابی قرار دهند تا وظایف خود را به خوبی انجام داده و در انجام آن کوتاهی نکنند و حتی اگر قرار است یک مقاله رد شود این فرآیند را تسریع بخشند، همچنین مجلات علمی می توانند حوزه های مورد نظری را که در آن زمینه مقالات را به چاپ می رسانند و داورانی متناسب با آن دارند (سرعت بخشیدن به فرایند داوری) را مشخص نمایند و آشکارا بیان کنند که چه نوع مقالاتی و با چه ویژگی هایی به چاپ می رسانند تا از سردرگمی و اتلاف وقت مجله و نویسندگان نیز جلوگیری نمایند.